فرهنگ مصرف

مقدمه :

با مطالعه پیشینه کشوری مانند ایران به اسناد و اقوالی از 2500 سال پیش بر می خوریم که خبر از پیشرفتی شگرف در علوم مهندسی و اجتماعی می دهد . نظیر این تمدن را در مصر نیز می توان یافت . در گذر زمان و تحولات بین المللی گروهی از جوامع ، نگرش پیشرفته تمدن های بزرگ را گرفتند و شروع به بهینه نمودن آن و نوآوری و نیز تولید علم و فناوری نمودند .در یک فاصله چند صدساله ، اینرسی جوامعی نظیر ایران زیاد شد ( چون به سطوحی از فناوری دست یافته بودند) و در مقابل نرخ رشد بالای فناوری به جهت نیاز در جوامع صنعتی امروزی شروع شد . در طول مدت این سالها و تعاملات اجتماعی و فناورانه ، کم کم جوامع پیشرفته روزگار کهن به کشورهای سنتی و کمتر توسعه یافته تبدیل شدند و ملل دیگر( اکثراً غربی ) به توسعه بیشتری رسیده و عنان حرکت و جهت دهی جهان را در دست گرفتند و پشامدهای فرهنگی ، اجتماعی و فناورانه را رقم زدند . در این میان دیگر حرکتهای فرهنگی جوامع حاشیه ( نه متن ) تنهابه خودشان بستگی نداشت و در واقع در برخی مواقع این جوامع به صورت ناخودآگاه پای در مسیری  می گذاشتند که برایشان ترسیم شده بود (البته گاهی موارد ی هم دیده شده که جوامع حاشیه در یک روند مخالف برنامه ریزی- تحمیلی - حرکت کرده اند. ) یکی از خرده فرهنگ های حاکم ، فرهنگ غذایی است که متاثر از چندین بخش  می باشدکه برخی از آنها در ذیل آمده است :

توسعه فناوری و سطح آن در کشور و یا حوزه مورد بررسی

قدرت و تمکن مالی آن در کشور و یا حوزه مورد بررسی

حوزه جغرافیایی و نحوه تسهیلات مواصلاتی در گذشته و حال

مهندسی فرهنگی و میزان تاثیر عقاید مذهبی و یا دینی

...

مطالب مطروحه در پاورپوینت جناب آقای دکتر شفیعا دست آویزی شد تا بررسی نماییم که " تا چه اندازه خودمان در وضعیتی که برایمان بوجود آمده ( یاآورده اند ) سهیم هستیم ؟ مطالبی که از نظر خواهد گذشت مفاهیمی تعمیم یافته می تواند داشته باشد که به عهده خواننده بوده و به راحتی می تواند مثالهای مطرح شده را به مواردی چون فناوری ، سیاست ، ارتباطات و ...تعمیم دهد .

بحث و نتیجه گیری:

برای روشن تر شدن موضوع به بررسی آمار ناخوشایند مصرف نان و ماهی در کشور می پردازیم :

این محصول از جمله محصولات سنتی کشور بوده و در اکثر مناطق کشور به صورت دیم و کشت آبی قابل برداشت بوده و می باشد و نگهداری آن به طور معمول رنج زیادی را به فرد تحمیل نمی کند و ارزش غذایی بدی هم ندارد . پس نسل به نسل به نسل فعلی به ارث رسیده است .

با توجه به احادیث دینی، بسیار نکو داشته شده است .

در صدی از مصرف بالای این ماده به خاطر ضایعات بالای ان است که مقدار 30-50 درصد در نان های نازک گزارش شده است که در کل دلایل عمده ذیل را می توان برای آن برشمرد :

سطح پایین فناوری در چرخه تولید بذر ، کاشت ، داشت ، برداشت و نگهداشت گندم و نقص در استفاده از فناوری های موجود در کشور در همه حوزه های مذکور .

سطح پایین فناوری در تولید نان و نگهداری نان

سطح پایین درآمد سرانه ( در عامه مردم ) و عدم امکان دسترسی اغلب مردم به مواد جایگزین دیگر

عادات و فرهنگ های غذایی موروثی( که به دلایل گوناگون به وجود آمده است )

در موارد فوق تقریباً مستقیم و یا غیر مستقیم،علت این پدیده ها متوجه خود مردم ( خود ماست ) از پیشینیان گرفته تا افراد حال . مثلاً در این چرخه نقایص در بسیاری از موارد یعنی عدم پایبندی و توجه به فرهنگ ایرانی – اسلامی .چراکه از دهقان تا مسئول سیلو،نانوا و حتی مصرف کننده نهایی اهتمام زیادی برای جلوگیری از ضایعات انجام نمی دهد .

رسول اکرم (ص) – وسائل الشیعه ، جلد 3 ، صفحه 230

خداوند بنده ای را دوست می دارد که چون کاری انجام می دهد ، آن را درست انجام دهد .

با توجه به  طولانی بودن راههای مواصلاتی به صورت سنتی ماهی فقط در شهرهای حاشیه  دریا و یا رودخانه های بزرگ مصرف می شده ( فرصت نگهداری ماهی در شرایط معمول بسیار اندک است ) و استفاده از ماهی در مناطق مرکزی کشور خیلی مرسوم نبوده است . 

سطح پایین فناوری در فرآوری ماهی و آبزیان( ماهی تازه و ماهی کنسرو شده که به تازگی اقلام دیگر نظیر چیپس برای تغییر ذائقه کودکان تولید شده است ) ،که این موضوع می تواند به ماندگاری و اقبال عمومی جامعه اثر شگرفی بگذارد.

هزینه بالای ماهی و ناتوانی بسیاری از مردم در تهیه آن – افزایش حدود 70-30 درصدی (مثلا در روزهای اخیر ماهی متوسط در حدود کیلویی 20 هزارتومان بوده است ).

عدم آگاهی و فرهنگ سازی در خصوص استفاده از ماهی های مفید ولی ارزان نظیر کیلکا ( حدوداً کیلویی سه هزار تومان و قزل آلا کیلویی 8 هزار تومان ) که دارای بیشترین چربی مفید برای بدن هستند .

عدم آگاهی و فرهنگ سازی در خصوص استفاده و نحوه طبخ ماهی ، چراکه با توجه به بالا رفتن چربی در جامعه دیگر افراد از خوردن ماهی به فرم سرخ شده پرهیز غذایی داشته و هنوز به طعم های جدید نظیر پخت رژیمی، بخارپز و .. .      ( که امری زمان بر است ) عادت نکرده اند .

در این خصوص نیز نظیر بخش قبل بخشی از علت ها به طور مستقیم به جامعه و بخشی نیز به دستگاههای سیاست گذار و مجری(حاکمیت) باز می گرددکه تا حدودی مسئول فرهنگ سازی و بستر سازی توسعه هستند و البته باز از بطن جامعه هستند و انتخابی ازکل .

ماحصل بررسی آمارهای غذایی و دارویی در کشور نشان از کمتر توسعه یافتگی و یا میل به سکون در جامعه است که برخی از موارد ریشه اقتضایی و تاریخی و یا جغرافیایی دارند که قطعاً قابل رفع و بهبود است ولی برخی دیگر به اندیشه و تصور نادرست ، عدم آگاهی ،اطلاع ، بینش و عملکردجامعه ( و یا تک تک افراد در جایگاههای خویش ) باز        می گردد که تغییر آن نیز ممکن ولی نیازمند صرف هزینه های بسیار و گوناگون است .

صحبت از فرهنگ شد ، به نظر من فرهنگ آن چیزی است که در ذهن ماست و به آن جامه عمل می پوشانیم ناظر به این فرمایش گهربار پیشوای اول شیعیان که می فرمایند :

مراقب افکارت باش که به گفتارت تبدیل می شوند.

مراقب گفتارت باش که آنها به کردارت تبدیل می شوند.

مراقب کردارت باش که آنها به عادت تبدیل می شوند.

مراقب عادتت باش که آنها به شخصیتت تبدیل می شوند.

مراقب شخصیتت باش که آنها به سرنوشتت تبدیل می شوند.

تمام مطالبی که باید در باب لزوم حرکت ، تغییر ، محکوم به تفکر موروثی نبودن و .... بیان می شد در جملات فوق به غایت نیکو اشاره شده است و دیگر نیازی به بازگویی آنها نیست و لی تنها به این نکته بسنده می کنم که برای فرهنگ سازی و تغییر آن، نسل اول که با فرهنگ پیشین بزرگ شده تغییری اجباری ، سخت و خودآگاه را تجربه خواهد کرد ولی نسلهای بعدی دیگر با فرهنگ تصحیح شده بزرگ شده و مقاومتی نخواهند داشت مانند رفتار  استفاده از کمربند ایمنی ( انسانهای امروزی با اجبار ، اکراه و جریمه و ... این عمل را انجام می دهند ولی کودکان آنها از زمانی که چشم باز می کنند پدری را می بینند که کمربند ایمنی خویش را می بندد – فارغ از علت اینکار – و آنها هم به تبعیت از وی همیشه این کار را خواهند کرد) . پس اگرچه ممکن است برخی از این آمارهای ناخوشایند مستقیماً به ما باز نگردد ولی ما مستقیماً مسئول تغییر ندادن آنها هستیم؛ و هم به خود و هم نسل بعدی بدهکار !

در انتها، جملات خویش را با کمک گرفتن از یک شعر و کلام خدا به پایان می برم :

اِنَّ اللّهَ لا یغَیرُ ما بقومٍ حَتّی یغَیروا ما بِاَنفُسِهِم

خداوند سرنوشت قومی را تغییر نمی‌دهد تا آن‌ها وضع خود را تغییر دهند. 

( سوره رعد ،آیه  11)